Fabuła
Libretto Carmen zostało opracowane przez Henriego Meilhaca i Ludovica Halévy'ego, na podstawie noweli Prospera Meriméego o tym samym tytule.
Akcja utworu rozgrywa się w Sewilli, gdzie przed fabryką cygar zjawia się Micaëla – kobieta skromna, lojalna, poszukująca sierżanta Don José, którego pragnie poślubić z woli jego ukochanej matki. Gdy następuje zmiana warty, a główny bohater zjawia się przed fabryką, ulega on zalotom jednej z pracownic, pięknej Cyganki Carmen. Po bójce między pracownicami, Don José otrzymuje nakaz pojmania dziewczyny. Zwiedziony jej urokiem, postanawia jednak pozwolić jej uciec, przypłacając to aresztowaniem. Carmen obiecuje przemytnikom przeciągnąć sierżanta na ich stronę, na potajemnych schadzkach namawiając go do dezercji. Mimo początkowej odmowy, Don José przystaje na propozycję dziewczyny, po tym jak z jej powodu zmuszony jest wdać się w bójkę z porucznikiem, przekreślającą jego dotychczasową karierę. W obozie przemytników Carmen powoli zaczyna nudzić się dotychczasowym kochankiem, zwracając swoje uczucia w kierunku torreadora Escamilla, jednocześnie niepokojąc się karcianą wróżbą, zwiastującą jej rychłą śmierć. Micaëla przekonuje byłego narzeczonego do powrotu i spotkania z umierającą matką. Don José przystaje na propozycję. W późniejszym czasie wychodzi Carmen na spotkanie przed Plaza de Toros, błagając ją o odnowienie relacji. Ta oddaje mu jednak zaręczynowy pierścionek, przekonując, że nie chce mieć z nią nic wspólnego. Zrozpaczony Don José zabija Carmen sztyletem, jednocześnie zapewniając ją o swojej miłości.
Odbiór
Co ciekawe, marcowa prapremiera Carmen w Opéra-Comique (rok 1875) została przez odbiorców przyjęta niezwykle chłodno. Ówcześni odbiorcy przyzwyczajeni byli do widowisk wzniosłych, w pełni poważnych oraz opowiadających o losach mitycznych herosów, władców czy arystokratów. Odmienny stylu omawianej opery uznany został zatem za niski oraz trudny do zaakceptowania. Po drobnych poprawkach (obejmujących m.in. zastąpienie kwestii mówionych recytatywami), Carmen została wystawiona ponownie w Wiedniu, niestety już po śmierci Georgesa Bizeta, spowodowanej udarem serca. Tym razem zyskała sobie jednak poklask publiczności. Dzieło to w późniejszych czasach ogłoszone zostało prekursorem weryzmu – nurtu realistycznego w operze.
Przedstawienie na scenie kobiety wyzwolonej, epatującej erotycznym urokiem i nie przywiązującej wagi do ówczesnych norm moralnych stało się w czasie premiery dzieła przyczynkiem do kontrowersji. Z upływem czasu niezależność Carmen budziła jednak coraz mniejsze zgorszenie, stając się wzorem dla kobiet walczących o swoje prawa, a także jedną z najbardziej ikonicznych odsłon motywu femme fatale w kulturze europejskiej. We współczesnej Sewilli znajdziemy nawet pomnik niepokornej Cyganki, umieszczony naprzeciwko Plaza de Toros.
Carmen niewątpliwie odcisnęła swoje piętno na XIX-wiecznej kulturze, a także stała się inspiracją dla niezliczonej rzeszy późniejszych twórców. Do dziś słynne arie Don José i Escamilla, a także hanabera tytułowej bohaterki z pierwszego aktu stanowią kanon niezliczonej rzeszy śpiewaków. Kontrowersyjna opera cieszy się zatem nieśmiertelną sławą i wątpliwe jest, by ta została przyćmiona w przyszłości.
