„Zacznij od Bacha” – nawoływał w znanej piosence Zbigniew Wodecki, przekonując słuchaczy, by dzień rozpoczęli słuchając utworów słynnego kompozytora. Nic dziwnego – Jan Sebastian Bach należy przecież do najbardziej znanych twórców Baroku, a jego rozpoznawalne dzieła, mniej lub bardziej świadomie, zanucić potrafi dziś praktycznie każdy. Niedoceniony za życia kompozytor określany bywa obecnie jako twórca muzycznej harmonii, pionier zasad, które w późniejszych wiekach na stałe przeniknęły do wiedzy muzycznej. Co jeszcze warto o nim wiedzieć?

1. Jan Sebastian Bach urodził się w 1685 roku w Eisenach, w rodzinie, która tradycje muzyczne kultywowała od okresu średniowiecza. Muzykami byli jego ojciec, wujkowie oraz bracia, zdaje się więc, że talent miał zapisany w genach.

2. Początki ścieżki zawodowej Bacha były niezwykle wyboiste. Od 15 roku życia Jan Sebastian utrzymywał się sam, zaś w wieku 18 lat przerwał edukację by w pełni skupić się na pracy z muzyką. Posadę w kapeli dworskiej Jana Ernesta III w Weimarze rzucił po kilku miesiącach, przeprowadzając się do Arnstadt, gdzie został drugim organistą oraz opiekunem uczniowskiego chóru. Pracodawcy oceniali go skrajnie negatywnie – młody Bach miał bowiem tendencję do improwizacji i wprowadzania chaosu do nabożeństw, nie był też w stanie zapanować nad uczniami. Szalę goryczy przelała jednak jego wyprawa do Lubeki w celu usłyszenia muzyki Dietricha Buxtehudego. Bach przeszedł wtedy pieszo 250 mil (około 400 kilometrów). Otrzymał  4 tygodnie urlopu, do pracy wrócił zaś po… 4 miesiącach, po czym został natychmiastowo zwolniony.

3. Mimo znikomych sukcesów na polu pedagogicznym, Bach nauczał młodych muzyków niemal przez całe swoje życie. Uczniowie go nie lubili, miał bowiem tendencję do nagłych wybuchów gniewu, podczas których potrafił nawet szarpać swoich podopiecznych i zrzucać na ziemię ich peruki. Najbardziej ekstremalną „karą” było zaś zrzucenie fałszującego chłopca z balkonu. Wybuchowy temperament kompozytora nie pomagał mu także w egzekwowaniu dyscypliny od nieujarzmionych młodzieńców. Negatywne emocje sięgnęły zenitu gdy w ciemnej uliczce jeden z nich zaatakował kompozytora bronią białą, ten był jednak przygotowany na podobną okoliczność i zdołał obronić się sztyletem.

4. Lepiej, zdaje się, Bach poradził sobie z wychowaniem własnych dzieci. Miał ich aż dwudziestkę z 2 małżeństw, z czego połowa dożyła dorosłości. Synowie Wilhelm Friedemann,  Johann Gottfried Bernhard,  Johann Christoph Friedrich,  Johann Christian i Carl Philipp Emanuel zostali słynnymi kompozytorami, zaś córki wspomagały ojca śpiewając w prowadzonych przez niego chórach. Co ciekawe, synowie Bacha mieli w większości negatywne zdanie o muzyce ojca, uważając ją za przestarzałą i nazbyt harmonijną. Jedynie Carl Philipp Emanuel szanował spuściznę Jana Sebastiana, i to m.in. dzięki niemu przetrwała ona do czasów współczesnych.

5. Bach był osobą bardzo rozrywkową, wielbiącą hulanki, alkohol i okazjonalnie nawet karczemne bójki. Nie dbał o wygląd i zwykł wypowiadać się bardzo bezpośrednio, czym w oczach części ówczesnych zasłużył sobie na opinię ordynarnego prostaka. Styl życia łączył jednak z głęboką religijnością, a wiele utworów decydował się nie podpisywać „dla większej chwały Bożej”.

6. Problemy Bacha z oczami zaczęły się około 1749-1750 roku. Postępująca utrata wzroku spowodowana była prawdopodobnie zaćmą i przemęczeniem oczu wynikającym z niezliczonych godzin kopiowania rękopisów przy słabym oświetleniu. Operowany był przez angielskiego chirurga okulistę Johna Taylora w marcu/kwietniu 1750 roku. Taylor przeprowadził dwie operacje przy użyciu prymitywnych metod tamtych czasów - operacje obejmowały cięcie oka ostrymi narzędziami. Po operacjach wdały się powikłania pooperacyjne, które spowodowały infekcję i stan zapalny. Bach był całkowicie ślepy do lata 1750 roku. Zmarł 28 lipca 1750 roku, prawdopodobnie częściowo z powodu powikłań pooperacyjnych.

   Taylor został później zdemaskowany jako medyczny szarlatan, który przeprowadził nieudane operacje oczu zarówno u Bacha, jak i Haendla. Wykonywał operacje, a następnie szybko opuszczał miasto, zanim pojawiły się komplikacje.
   Ostatnie dzieło Bacha, „The Art of Fugue”, pozostało niedokończone, prawdopodobnie z powodu jego ślepoty. Jego ostatnim chorałem podyktowanym zięciowi był „Before Thy Throne I Now Appear”.

7. Czy wiesz, że Bach siedział w więzieniu? Bach został aresztowany pod koniec 1717 roku (od 6 listopada do 2 grudnia) na rozkaz księcia Wilhelma Ernsta z Saksonii-Weimaru. Stało się to, gdy Bach, który przyjął posadę kapelmistrza na dworze księcia Leopolda z Anhalt-Köthen, próbował zrezygnować ze swojego stanowiska w Weimarze. Książę uznał to za przejaw niesubordynacji. Incydent ten odzwierciedla charakter zatrudnienia muzycznego na początku XVIII wieku, gdzie muzycy byli często traktowani jako wysocy rangą służący, a nie wolni artyści. Bach został zwolniony 2 grudnia i pozwolono mu objąć nowe stanowisko, choć został usunięty z Weimaru w niesławie („in Ungnade”).
   
   
8. Muzyka Bacha zawiera liczne matematyczne wzory i symbolikę. Na przykład, często używał numerologii, włączając swoje własne imię do kompozycji.  Motyw BACH (B♭-A-C-B♮ w notacji niemieckiej) odpowiada liczbom 2-1-3-8. Bach włączył tę sekwencję strukturalnie do dzieł takich jak „The Art of Fugue”. Wzory te nie były tylko przypadkowe - Bach był znany ze studiowania matematyki i celowo włączył te elementy zarówno jako architekturę muzyczną, jak i znaczenie symboliczne.

   Często używał gematrii (przypisywanie liczb do liter):
   A=1, B=2, C=3... co daje BACH=14 i JS BACH=41
   Liczby te często pojawiają się jako muzyczne powtórzenia lub elementy strukturalne. Liczba 14 miała szczególne znaczenie - Bach często konstruował utwory wokół 14 sekcji lub motywów. Łączy się to zarówno z jego nazwiskiem (BACH=14), jak i luterańską numerologią.

   Kluczowe przykłady wzorów matematycznych:
   The Well-Tempered Clavier ma dokładnie 48 części (24 pary)
   Wariacje Goldbergowskie zawierają 32 utwory ułożone w symetryczne wzory
   W Pasji wg św. Mateusza, część pierwsza składa się z 14 części. 
   
   
   Zainteresowanych odsyłam do: "Bach's Numbers” Ruth Tatlow lub „Bach and the Riddle of the Number Alphabet” Friedricha Smenda.
   

9. Bach często stosował symetrię lustrzaną w swoich kanonach, w których melodie mogły być grane do przodu, do tyłu, odwrócone lub w retrogradacji przy zachowaniu integralności harmonicznej.

10. „Muzyczna oferta” (BWV 1079) została skomponowana po wizycie Bacha na dworze Fryderyka Wielkiego w 1747 roku. Fryderyk dał Bachowi trudny temat muzyczny i poprosił o zaimprowizowanie na jego podstawie fugi.
    
    Kolekcja zawiera kilka muzycznych zagadek:

    Kanon Kraba: Może być grany jednocześnie do przodu i do tyłu
    Fugi lustrzane: Może być grana do góry nogami
    Canon perpetuus: Ukryte instrukcje dla wykonawców do rozszyfrowania
    Kanony z tajemniczymi łacińskimi inskrypcjami wskazującymi, jak je wykonać

    Najsłynniejszą zagadką jest Kanon Kraba, napisany na pojedynczej pięciolinii. Dwóch wykonawców czyta z przeciwległych końców, tworząc idealną harmonię podczas wspólnego grania. Pokazuje to mistrzostwo Bacha w matematycznej i muzycznej symetrii. Posłuchaj: Kanon Kraba
    
    Cały utwór zawiera 10 kanonów o rosnącej złożoności, z których każdy wymaga od wykonawców rozwiązania zagadki, jak zagrać je poprawnie w oparciu o minimalne pisemne instrukcje.

11. I oczywiście nie mogłabym nie wspomnieć o słynnej kantacie o kawie. 

    Kantata o kawie (Schweigt stille, plaudert nicht) to świecka kantata skomponowana około 1735 roku. Fabuła opowiada o Lieschen, młodej kobiecie uzależnionej od kawy i jej ojcu Schlendrianie, który próbuje zabronić jej picia kawy.
    Kluczowe elementy:

    Napisana podczas boomu na kawiarnie w Lipsku, kiedy kawa była kontrowersyjna.
    Satyra na uzależnienie i kontrolę rodzicielską
    Kończy się, gdy Lieschen potajemnie planuje uczynić picie kawy wymogiem dla każdego przyszłego męża.
    Wykonywana w kawiarni Zimmermanna, gdzie Bach organizował cotygodniowe koncerty.

    Libretto autorstwa Christiana Friedricha Henrici (Picander) wykorzystuje sprytną grę słów i odzwierciedla współczesne debaty na temat moralności i wpływu kawy na zdrowie. Muzyka łączy elementy opery buffa z typowym dla Bacha złożonym stylem kompozytorskim.
    Utwór pozostaje jednym z najbardziej dostępnych i najczęściej wykonywanych świeckich dzieł Bacha, oferując rzadki wgląd w jego humor i komentarze społeczne. Posłuchaj: Kantata o kawie
    
    Jak widać - życie Bacha należało to bardzo ciekawych, a jego zainteresowanie matematyką pokazuje, jak bardzo nauki ścisłe są powiązane z muzyką, mimo, że większość ludzi mówi, że muzyka to humanizm.

     

    Jeżeli jesteś zainteresowany/a źródłami skąd wyciągnęłam te informacje - napisz do mnie na hello@osemkowa.pl
    
    
    A kilka gadżetów z Bachem też znajdziesz na osemkowa.pl - zapraszam :)
    
    https://osemkowa.pl/pl/p/Bach-Zacznij-od-Bacha-Worek-Plecak/1518

zdjęcie: warnerclassics.com